We zijn bij Citykerk gestart met een ‘God-project’.[i]
Samen met jullie wil ik in de komende maanden graag een stap zetten als het om God gaat.
Die stap is voor iedereen natuurlijk anders.
Een mogelijke stap kan zijn: zo gek is dat woord ‘God’ eigenlijk niet, het is voor me gaan leven.
Of: God leek altijd ver weg maar is een stukje dichterbij gekomen.
Of: ik heb iets toegevoegd aan mijn beeld van God, iets dat ik nog niet eerder had ontdekt.
In de eerste afleveringen ging het over of God bestaat en of hij zelfs een naam en een adres heeft.
In aflevering drie gaat het over een zinnetje dat gemakkelijk is gezegd: God is liefde.
Wat zou het kunnen betekenen?

—

Glenn de Randamie, beter bekend als zanger en rapper Typhoon, groeide op in een christelijk gezin en ging als jongere wekelijks naar de kerk.
Hij kijkt met gemengde gevoelens terug op die tijd.
Er waren best mooie dingen, zegt hij.
Toch heb ik pas veel later ontdekt dat God liefde is.
In de kerk van mijn jeugd hoorde ik dat  eigenlijk nooit.
God was streng en geloven was vooral veel moeten.
De interviewer vraagt: heb je je in die tijd onveilig gevoeld bij God?
Typhoon antwoordt: jazeker.[ii]

Zijn verhaal raakt me.
Ik herken het.
Ook ik vond in de kerk van mijn jeugd mooie dingen, maar ik heb er niet ontdekt dat God liefde is.
Niet onvoorwaardelijk tenminste en ook niet zo dat het me raakte.
Later studeerde ik zeven jaar theologie aan drie verschillende universiteiten.
Ik deed daar enorm veel kennis op en inzichten over de zin van het leven, en zeker ook over God.
Maar nooit maakte ik mee dat er een professor voor de groep ging staan met de woorden: ‘Dames en heren, vandaag wil ik met jullie ontdekken en ervaren dat God liefde is.’
Misschien zijn kerken en universiteiten daar ook niet de beste plekken voor.

Het verhaal van Typhoon lijkt op het levensverhaal van twee beroemde mensen uit de kerkgeschiedenis.
Ik denk aan de kerkvader Augustinus en de kerkhervormer Maarten Luther.
Onderdeel van hun leven was dat ze zich onveilig voelden bij God.
Augustinus lange tijd als buitenstaander, als ongelovige en zoeker, en toch altijd onrustig over God.
Luther als monnik en wetenschapper, en toch altijd onrustig over God.
Allebei zeggen ze: de belangrijkste ontdekking van mijn leven was dat God liefde is.
Dat veranderde alles.

[i] Elke aflevering verschijnt in drie vormen: als gesproken preek, als longread (https://citykerk.amsterdam/inspiratie/) en als podcast (https://open.spotify.com/show/1wv86pxQyC96Nf7c6sIMYz)

[ii] https://www.eo.nl/artikel/typhoon-vanaf-dat-moment-heeft-god-veel-meer-met-me-gesproken. Dit interview dateert van 1 juni 2023. Recent publiceerde Typhoon een nieuw boek over zijn leven: Liefde is de baas.

Ik denk dat als je aan de leerlingen van Jezus zou vragen: wat hebben jullie nou het meest van hem geleerd? –
Dat ze dan zouden zeggen: dat God liefde is.
Eén van hen, Johannes, schreef een evangelie en een aantal brieven.
In zijn eerste brief staat dit:
De liefde komt uit God voort.
Ieder die liefheeft is uit God geboren en kent God.
God is liefde.[i]
Dit is pure poëzie.
Het moet even landen.
De koppeling tussen God en liefde is heel sterk.
Zoals een moeder haar kind ter wereld brengt, helemaal uit haar en van haar,
zo schept God de liefde. God baart haar. God ademt haar.
Én: God baart jou, wie je ook bent, zodra je lief hebt.
Wie lief heeft, is een kind van God.

God is liefde. Maar wat is dat voor liefde?
Toen ik naar een antwoord op die vraag zocht, vond ik een prachtig citaat van de Nederlandse theoloog Berkhof:
“Met de liefde van God duiden wij aan wat het meest verrassende, onbegrijpelijke en verrukkelijke in heel onze werkelijkheid is, dat wij omvat en gedragen worden door een laatste werkelijkheid die wij de liefde mogen noemen.”[ii]
Ik vind dat mooi en meer-dimensionaal gezegd.
Er is onder en achter mijn leven een grotere en diepere realiteit.
Niet de dood, of een muur, of de afgrond, maar de liefde.
Dát bedoelen we met het woord ‘God’: een liefde die om ons heen is en ons draagt.

Misschien ben je niet-gelovig en voel je toch iets van verlangen.
Misschien ken je dit gevoel, maar heb je nog nooit bedacht dat je dit ook G, od kunt noemen.
En misschien ben je gelovig en zeg je: maar deze vorm van liefde heb ik eigenlijk nog nooit ontdekt.

De openingszin van de bijbel luidt: in het begin schiep God de hemel en de aarde.
Er had ook kunnen staan: in het begin had God de hemel en de aarde lief.
In den beginne was er Liefde.
Met de apostel Johannes geloof ik dat scheppen en liefhebben hetzelfde is.
Daarom is liefde de grondwet van het universum.
Artikel 1 luidt: heb God lief en je naaste als jezelf. Met heel je hart en heel je ziel en heel je verstand en al je kracht.
Zo zeggen Mozes en Jezus het.
Liefhebben kan hier niet zijn: wacht tot je iets voelt.
Liefhebben is: laat je raken, wees verbonden, stel je open, geef je hart weg.

In Amsterdam 2025 is God voor veel mensen geen logisch start- of eindpunt.
Ook de blauwe neonletters tegenover het Centraal Station – Jesus Loves You – zeggen de meeste mensen niets.
Een andere vraag is voor ons veel belangrijker geworden:
houd ik van mezelf?
Typhoon is mede daarom zo geliefd omdat hij eerlijk is over hoe moeilijk hij dat vond.
Jarenlang had ik een haat-liefde verhouding met mezelf, zegt hij.

De mooiste muziek is vaak ontstaan uit liefde tot God.
De mooiste literatuur gaat vaak over de liefde tussen mensen.
Geliefden, ouders en kinderen, vrienden, vreemden.
En onze moderne cultuur heeft nóg iets ontdekt: de kunst om van jezelf te houden.
Eén van de allergrootste influencers is Madonna, de ‘Queen of Pop’.
Ik vond een blogger die schrijft:
“Dank je wel Madonna. Dank je wel. Van jou heb ik geleerd dat we van kinds af aan verslaafd zijn aan bevestiging. Daarom moeten we er steeds mee dealen wanneer we worden afgewezen. Alsof de liefde die ánderen ons geven ons definieert. Ik ben uit dat toxische paradigma gestapt. Als jij me afwijst, heb ik daar geen boodschap aan. Ik ga gewoon verder. Ik ga jou echt niet van mijn waarde overtuigen. Ik hou van mezelf en dat is goed genoeg.”[iii]
Iedereen voelt hier wel iets bij, denk ik.
Misschien herken je jezelf of anders iemand in je buurt.
Veel vormen van persoonlijke ontwikkeling en therapie zijn variaties op dit thema: hoe leer ik van mezelf houden, met heel mijn hart en ziel, verstand en kracht?
Madonna zelf zingt:
Until I learned to love myself
I was never loving anybody else.[iv]

Typhoon, Augustinus en Luther zouden Madonna helemaal gelijk geven, denk ik.
Pas wie van zichzelf houdt, kan ook een ander liefhebben.
Het is een diepe theologische waarheid.
Het dogma van de drie-eenheid probeert uit te drukken dat God eerst zichzelf liefheeft en daarom ook van een wereld en van mensen kan houden.
Het is ook diep spiritueel.
Houden van jezelf is meer dan een cursus.
Mens zijn gaat over ontdekken dat je gemaakt bent, bedoeld, geliefd.
In het begin hield God van de wereld en zelfs van mij!
En nee, dat is geen toxisch paradigma.
Want bij God is afwijzing onbestaanbaar.
Je hoeft Hem niet te overtuigen van jouw waarde.
Het is eerder precies andersom:
God wil míj overtuigen: Ik hou van jou en dat is meer dan goed genoeg.
Typhoon zegt: pas toen ik Gods liefde ontdekte, toen ik me geliefd wist en voelde, toen pas kon ik van mezelf houden.
Predikant Tim Keller zei ooit treffend: Gods liefde is geen kwestie van ‘understanding’ maar van ‘standing under’.[v]
Je voelt, ervaart, ontdekt iets dat er altijd was en altijd zal zijn.
Gods liefde is geen wetenschap.
Het is magie, mystiek.

Michael Kerry is de Amerikaanse dominee die preekte bij het huwelijk van prins Harry en Meghan Markle.[vi]
Hij zegt in die preek dat de grootste doorbraak in de geschiedenis van de mensheid de ontdekking van energie is.
Vuur om warm te worden en mee te koken. Stoommachines. Verbrandingsmotoren. Kernsplitsing. Zonne-energie.
En net zo’n grote ontdekking is het, aldus Kerry, als een mens de liefde van God ontdekt.
Weer precies als Typhoon dus.
Maar wát ontdek je dan?
Een roze wolk? Een gevoel van speciaal te zijn?
Kerry noemt het ‘redemptive power’, helende kracht.
Dát is liefde.
Vaak moet er iets hersteld, geheeld worden om van jezelf en van een ander te kunnen houden.
En wie die kunst verstaat, kan een oude wereld in een nieuwe veranderen.[vii]

De kerk luisterde ademloos.
In het Britse koningshuis wordt de romantische liefde gevierd met sprookjeshuwelijken.
Maar daarna komt de aardse werkelijkheid.
Harry heeft amper of geen contact meer met zijn vader, koning Charles, en evenmin met zijn broer William.
Op zijn manier is hij een leerling van Madonna, als hij in interviews (bij Oprah en anderen) struggelt met afgewezen zijn, maar ook telkens zegt: ‘ik ga hen echt niet van mijn waarde overtuigen’.
Zou hij op een dag de redemptive power of love ontdekken?
En jij? Heb jij het al ontdekt?

Over liefde valt in onze samenleving weinig meer te ontdekken.
Madonna en anderen zingen over geen ander thema zo veel.
Liefde voor jezelf en voor een ander.
Liefde die bloeit of breekt, werkt of faalt.
Ik was onder de indruk toen ik op een website alle korter en langer durende relaties van Madonna zag opgesomd.
Het zijn er zesentwintig.[viii]
Wat zou Madonna zeggen over de ‘redemptive power of love’, de helende kracht van liefde?

Het hart van het christelijk geloof is dat we omringd en gedragen zijn door liefde.
De apostel Johannes zegt het zo:
Het wezenlijke van de liefde is niet dat wij God hebben liefgehad,
maar dat God ons heeft liefgehad
en zijn Zoon heeft gezonden om verzoening te brengen voor onze zonden.[ix]
Dat ‘zenden van die Zoon’ is blijkbaar de hoogste vorm, de echte openbaring van die liefde.

In mijn zomervakantie kwam ik in een Zuid-Frans stadje in een kerk een enorm houten beeld tegen.
De maker is Ossip Zadkine en het beeld is een moderne versie van een gekruisigde Christus.
Incarnatie – is de christelijke term.[x]
Gods liefde in de gestalte van vlees en bloed.
De allesomvattende liefde waarover Berkhof spreekt, krijgt in het beeld van Zadkine handen en voeten.
Jezus kwam niet om te vertellen dat God van mensen houdt.
Dat deed God altijd al.
Het kruis waaraan hij stierf, toont zowel een lijdend mens als de dragende grond onder de wereld.
Zadkine heeft geprobeerd dat te verbeelden, met indrukwekkend resultaat.
Het wezenlijke van het kruis is niet dat wij God hebben liefgehad maar dat God ons heeft liefgehad.

Daarom is het christelijke symbool niet een hart maar een kruis.
Het is een spiritueel focuspunt in bijna elk kerkgebouw.
Een hart is ook mooi, maar een hart kan breken.
Bij het kruis kan dat niet.
Dit is liefde zonder voorwaarde, zonder afwijzing, zonder tekort.
Het symbool van het kruis daagt uit, niet tot ‘understanding’ maar tot ‘standing under’.
En zo vaak als je dat doet, wordt je oude leven in een nieuw leven veranderd.
Aartsbisschop Desmond Tutu zegt het zo, als een soort onderschrift bij het beeld van Zadkine:
“Geliefd kind van God, je bent geliefd met een onwankelbare liefde, een liefde die jou liefhad voordat je werd geboren, een liefde die er zal zijn ook als al het andere is verdwenen.”

Nog één keer citeer ik Typhoon.
Hij zegt: “Ik hoor thuis bij God: een energie, een oneindig bewustzijn. Als sinds ik heel jong ben, voel ik daar connectie mee. Meer dan met de ingewikkelde dynamieken van mensen op aarde.”
Ik denk dat ik goed snap wat hij bedoelt.
Toch koppelt het christelijk geloof God en mensen aan elkaar.
De apostel Johannes leerde van Jezus dit:
Wie zegt dat hij/zij God liefheeft, maar zijn medemens niet, kent God niet.[xi]
Wie wel connectie voelt met God, maar niet met mensen, kent God niet.
Daarom zegt theoloog Miroslav Volf dat elk idee van een god die je lief kunt hebben zónder zijn schepselen lief te hebben, een afgod is.[xii]
Ook dat zie je, en voel je, en leer je als je naar de gekruisigde Christus kijkt.
Als je iets met mij hebt, maar met je medemens niet, ken je mij niet.

Alzo lief heeft God de wereld.
Dat is helend.
Onze liefde kan daar ontspringen en herbronnen.
Dan wordt zij helend.
En elke keer dat we dat doen, maken we deze oude wereld een stukje nieuwer.

[i] 1 Johannes 4,7 (NBV). De meeste uitleggers denken dat in ieder geval de eerste brief van Johannes (er zijn er in het Nieuwe Testament nog twee) dezelfde auteur heeft als het evangelie van Johannes.

[ii] H. Berkhof, Christelijk geloof. Een inleiding tot de geloofsleer, paragraaf 20. Berkhof (1914-1995) was hoogleraar theologie in Leiden. Hij schreef deze dogmatiek in 1973. Het boek werd acht maal herdrukt en geldt nog steeds als standaardwerk.

[iii] Bron: https://mysoulsonice.wordpress.com/2020/09/14/self-love-reflections-power-is-not-being-destroyed-by-rejection-madonna/

[iv] Fragment uit het liedje ‘Secret’ (1994): https://open.spotify.com/track/15FcP9qwmIKqaD5NhfhNpu

[v] Onder andere in deze preek over 1 Johannes 3: https://www.youtube.com/watch?v=_LjjcW1KoTg

[vi] De preek is hier te bekijken: https://www.youtube.com/watch?v=OhV0PL49d3Y Alleen al fantastisch omdat je ziet hoe de koninklijke familie en andere luisteraars denken: ‘wát is dit voor man en wat is dit voor preek?’

[vii] Kerry ontleent het verhaal van de ontdekking van het vuur aan de Franse Jezuïet Pierre Teilhard de Chardin (1881-1955): “The day will come when, after harnessing space, the winds, the tides, and gravitation, we shall harness for God the energies of love. And on that day, for the second time in the history of the world, we shall have discovered fire.” (Toward the Future)

[viii] Bron: https://people.com/music/madonna-dating-history/

[ix] 1 Johannes 4,10 (NBV)

[x] Zie voor een afbeelding hier: https://lifeonlalune.com/2021/09/19/on-the-trail-of-zadkine-and-controversy/

[xi] Vrije weergave van 1 Johannes 4,20-21 (NBV)

[xii] “From this perspective, a God who could be loved without loving creatures is a false god, a nondivine entity, wrongly, and often self-servingly, deemed to be God.” Miroslav Volf, The Home of God, pag. 148.