Steeds meer energie, steeds minder progressie. Het leidt tot wat Rosa een ‘agressieverhouding’ tot de wereld noemt. Voel maar aan je lijf, zegt hij. Zie de arbeids- of de woningmarkt. Kijk maar naar het klimaat. Het is overspannen, oververhit. Je ziet het ook in de politiek. Iemand met een andere mening is niet langer je discussiepartner. Het is je vijand die tot zwijgen gebracht moet worden.
De paarse kabinetten waren er trots op dat ze niet-ideologisch waren. Zeker ook verfrissend. Ideologie kan enorm benauwen. Toch kan het niet zonder. Politiek gaat niet over een procent zus en een maatregel zo. Wat voor wereld willen we met elkaar? Waar trekken we morele grenzen? Marcia Luyten zegt: in de overvloed aan politieke debatten zien we daar nog maar weinig van terug.
Mede door het proces van democratisering floreert het protest in onze tijd. Actuele voorbeelden te over. Een storm van protest barstte los naar aanleiding van het Volkskrant-artikel over de werkomstandigheden bij De Wereld Draait Door. Het WK voetbal in Qatar riep sinds de toekenning protest op en toen het toernooi begon, werd dat alleen maar meer.
Winterreise gaat over de mijmeringen van een jonge man die na een teleurstellende liefde door een onherbergzaam sneeuwlandschap wandelt, met zichzelf alleen. Hij is onderweg, op reis, niet alleen fysiek maar ook in existentiële zin.
Als Sander Schimmelpenninck iets te melden heeft, let ik even extra op. Deze charismatische figuur stamt uit een adellijk geslacht en was actief als advocaat en pizza-ondernemer. Hij was een paar jaar hoofdredacteur van Quote.
Waarom voel jíj je zo leeg? En… waar hebben we het dan over? Leegte is één van de oudste problemen in de filosofie. Oude Griekse natuurfilosofen meenden dat de ene werkelijkheid uit twee helften bestaat: atomen én leegte. Onzin, vond na hen de grote Aristoteles. Leegte kan niet eens worden gedacht en daarom bestaat het niet. Een vacuüm vond hij letterlijk on-voorstelbaar.
De moderne tijd wordt vaak kortweg ‘individualistisch’ genoemd. Dat wekt de indruk dat moderne mensen minder helpers nodig hebben. Niets is minder waar. Niet alleen het ‘ik’ is in de afgelopen eeuwen steeds belangrijk geworden, ook het idee van vriendschap heeft zich verdiept. Het moderne ‘zelf’ wordt zelfs voor een belangrijk deel door vrienden gevormd.
Allerlei mensen staan op achterstand. Bijvoorbeeld vanwege hun achternaam, hun huidskleur of geaardheid. Zelfs steeds meer Nederlandse witte mannen van middelbare leeftijd voelen zich achtergesteld. Er is vertrouwensachterstand in politieke zin. Er is woningmarktachterstand. Klimaatachterstand. Bijna iedereen heeft wel een reden om zich op achterstand te voelen staan.