In juni 2020 verscheen een manifest van burgemeesters van vijftien Nederlandse steden.(1) De Amsterdamse burgemeester Femke Halsema was één van hen. De tweedeling in ons land wordt groter, signaleren deze bestuurders. De kansenongelijkheid neemt in snel tempo toe. In kwetsbare wijken is er een ‘exponentiële toename van problematiek’: werkloosheid, schulden en onderwijsachterstanden. Die schade zal lang doorwerken. Mogelijk groeit er een verloren generatie op. De burgemeesters moedigen aan tot denkkracht. Er zijn onorthodoxe maatregelen nodig, zeggen zij. Als dat in juni 2020 al noodzakelijk was, toen Covid nauwelijks was begonnen, dan geldt dat nu helemaal.

Kim Putters is momenteel SER-voorzitter. Daarvoor was hij een decennium directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Vaak zegt Putters dat ‘twee-deling’ eigenlijk ‘veel-deling’ is. Er zijn niet alleen ‘achterstandswijken’. Allerlei mensen staan op achterstand. Bijvoorbeeld vanwege hun achternaam, hun huidskleur of geaardheid. Zelfs steeds meer Nederlandse witte mannen van middelbare leeftijd voelen zich achtergesteld. Er is vertrouwensachterstand in politieke zin. Er is woningmarktachterstand. Klimaatachterstand. Bijna iedereen heeft wel een reden om zich op achterstand te voelen staan. Negentien politieke partijen geven in de Tweede Kamer stem aan negentien verschillende ‘achterstandsgroepen’. Van ouderen tot reformatorische christenen, van autobezitters tot milieuactivisten, van boeren tot dieren.

Wat betekent het ‘vieren van de vrijheid’ in zo’n veel-gedeeld land? De burgemeesters vragen om onorthodoxe ideeën. Ik doe hen en onszelf vandaag vier ideeën aan de hand. Alle vier kort. Ik ontleen ze aan een brief van de apostel Paulus aan de christelijke kerk van Korinte. Een gemeenschap waarin de twee- of zelfs veel-deling in rap tempo opliep. Ook een religieuze gemeenschap kan zomaar een plek worden waarin bijna iedereen zich op achterstand voelt staan. Paulus schrijft hen: Broeders en zusters, in de naam van onze Heer Jezus Christus roep ik u op om allen eensgezind te zijn, om scheuringen te vermijden, om in uw denken en uw overtuiging volkomen één te zijn. Eén zin met vier onorthodoxe ideeën.

1)Noem verdeelde mensen consequent ‘broers en zussen’.
Dr. Martin Luther King zegt ergens: “We zullen ofwel moeten leren leven als broeders en zusters. Of we zullen als dwazen ten onder gaan.” We hebben door de pandemie geleerd dat we meer met elkaar verbonden zijn dan we dachten. Eén mutatie in China, India of Brazilië kan enorme effecten hebben op ook onze ic’s, en omgekeerd. Dat kan je bang maken. Maar dan ben je al dwaas bezig, zegt Martin Luther King. We zullen moeten leren leven als broers en zussen. Bevrijdingsdag moet over vrijheid gaan. Maar wil dat niet voor iedereen wat anders betekenen, dan is het vandaag ook nationale broers- en zussendag. Beide horen onlosmakelijk bij elkaar. Natuurlijk: we snappen elkaar niet altijd. We maken soms ruzie. Soms haten we elkaar. Dan is het zomaar oorlog. Vandaag is een dag om te geloven dat er een realiteit is die aan onze tweedeling en onze negentien verschillende politieke partijen vooraf gaat, een realiteit die sterker is dan onze oorlogen. We are one. Eén menselijke familie. En daarom zou Paulus ook vandaag elke persconferentie en elke routekaart en elke toespraak en elke tweet beginnen met ‘lieve broers en zussen’.

2)Laat er onder u geen tweedeling zijn.
Taalkundig staat hier: als je niks doet, is er tweedeling. Twee- of veel-deling ontstaat als vanzelf. Maar zo zou het niet moeten zijn. Geen tweedeling is een uitdaging, een challenge. Als broers en zussen léren leven, zegt Martin Luther King terecht, je wordt er niet mee geboren. Tweedeling is iets om te bestrijden. De Romeinen zijn de uitvinders van de ‘verdeel en heers’-tactiek. Voordat ze een veldslag begonnen, probeerden ze hun vijanden tegen elkaar uit te spelen, bijvoorbeeld door valse geruchten te verspreiden. Fake news begon niet met Donald Trump. Tegenover hun verdeelde tegenstanders stelden de Romeinen hun befaamde legioenen: een uniform militair systeem, zo geperfectioneerd als de wereld nog nooit had gezien. Het maakte Rome welhaast onoverwinnelijk. Laat onder jullie geen tweedeling zijn. Dat is ook de filosofie van Erik ten Hag, met Ajax meermaals kampioen geworden: “Het voetbal is een afspiegeling van de samenleving. Iedereen is vooral bezig met zichzelf. Individualisme viert hoogtij. Ze zitten allemaal op hun telefoon. Een trainer dient zich aan te passen aan de huidige maatschappij. Maar op het veld moeten er wel elf staan die het samen willen doen, geen elf bv’tjes. Bij een team horen spelregels. Het begint vanuit normen en waarden. Onze belangrijkste regel is: respect voor elkaar.” Bevrijdingsdag is meer dan bier en bitterballen. Blijf je staren op je telefoon? Of doe je mee, ga je het veld op? Dat gaat niet als ‘bv’tje’. Bij een land horen spelregels. De belangrijkste daarvan is: respect voor elkaar.

3)Wees volkomen één in denken en in voelen.
Wat Paulus hier bedoelt, drong pas tot me door toen ik in de Luthervertaling las: spreek met één mond en heb dezelfde mening. Dat lijkt krankjorem. Verdeelde mensen zijn verdeeld omdat ze juist níet dezelfde mening hebben. En tegen een groep mensen roepen dat ze dezelfde mening moeten hebben, beschouwen wij als dictatuur. Is dit waanzin dus? Of wijsheid? Ik denk dat Paulus geloofde dat er nog iets mogelijk is ín alle verdeeldheid en ónder alle verdeeldheid. Het is wat hij veel later in deze zelfde brief, in 1 Korinte 13, zo zal formuleren: al heb jij de best onderbouwde mening, al ben jij het meest welsprekend, al is jouw groep in het verleden het grootste onrecht aangedaan, al heeft jouw partij de meeste zetels, als je de liefde niet hebt, dan baat het je niets. Vrijheid wordt in ons land ten onrechte vaak als het hoogste goed beschouwd. Terecht zei André van Duin in zijn 4 mei-toespraak op de Dam dat we dankbaar mogen zijn dat iedereen in Nederland zichzelf mag zijn. Maar er is een weg die nog verder voert. Dat is de liefde. En van die liefde zeggen alle spirituele tradities dat je die gebieden kunt, dat je ertoe kunt oproepen: heb elkaar lief. Precies die woorden heeft Adolf Hitler in ál zijn retoriek nooit kunnen spreken en Napoleon, wiens 200ste sterfdag we vandaag herdenken evenmin en de Romeinse keizers ook niet. Paulus durft het wel. Het is niet voor niets de zin van Eberhard van der Laan die we allemaal hebben onthouden: wees lief voor elkaar.

4)Ik doe dit beroep in de naam van onze Heer Jezus Christus.
Tsja, de burgemeesters vroegen om onorthodoxe oplossingen. De naam van Jezus is wel erg onorthodox misschien. Je hoort het mensen al mompelen: we hebben toch een scheiding van kerk en staat… Dat is waar. Maar dit is wel een bijzonder naam. Een joodse naam: joshua. God redt, betekent dat. Al lange tijd ziet deze wereld een exponentiële toename van problematiek. Er is, zelfs voor God, een onorthodoxe oplossing nodig. In de taal van Erik ten Hag: God bleef niet op zijn telefoon kijken. Hij kwam het veld op. Niet als de BV Almacht. Maar als het vleesgeworden respect. Om het samen te doen met ons. In de theologie van Paulus is Christus de burgemeester van heel de schepping. En ook projectontwikkelaar van een nieuwe aarde waar respect woont. De naam van Jezus staat voor een beter begin en een beter einde. Dat niemand op achterstand begint en niemand op achterstand zal eindigen. Bij God niet. En God regeert.

Dit zijn de meest onorthodoxe ideeën uit de wereldgeschiedenis. Ze druisen vaak volkomen in tegen ons verstand en ons gevoel, of je nu christen bent in het oude Korinthe of inwoner van het moderne Nederland. Maar ze hebben de eeuwen door miljoenen mensen werkelijk vrij gemaakt. Eerst en vooral de mensen in alle mogelijke achterstandsposities. En zeggen de burgemeesters het niet zelf: dat onze tijd onorthodoxe oplossingen nodig heeft. Nou dan. Lieve broers en zussen, laten we tweedeling bestrijden en elkaar liefhebben.

[1] https://www.g40stedennetwerk.nl/files/2020-06/Manifest-kwetsbare-gebieden.pdf