We starten vandaag bij Citykerk met een nieuw project.
Samen met jullie wil ik in de komende maanden graag een stap zetten als het over God gaat.
Die stap is voor iedereen natuurlijk anders.
Een mogelijke stap kan zijn: zo gek is dat woord ‘God’ eigenlijk niet, het is voor me gaan leven.
Of: mijn gevoel bij God is anders geworden, relevanter of spiritueler of beide tegelijk. misschien wel.
God is geen onderwerp voor experts maar een schoolvoorbeeld van ‘wisdom of the crowd’.
Om het met de apostel Paulus te zeggen: God is een thema dat heel hoog, heel breed en heel diep gaat, en ieders perspectief is nodig om dat te beseffen.
Wie of wat God ook is, het is oneindig veel groter dan ik.[i]
Dus: laten we op zoek gaan naar God en kijken of en hoe die zich laat vinden.
Mijn preken, papers en podcasts[ii] zijn bedoeld om het vuurtje van ons zoeken en ons praten telkens aan te wakkeren.
Ik praat en schrijf – in de hoop dat jullie meedoen, meepraten en -denken.
Vandaag begin ik bij het begin.
Dat is de vraag of God bestaat.

Eén van de beroemde toneelstukken uit de 20^ste eeuw is van de Ierse schrijver Samuel Beckett en heet Wachten op Godot.
Twee zwervers, Vladimir en Estragon, staan onder een boom te wachten op iemand die Godot heet.
Af en toe komt een boodschapper vertellen dat meneer Godot helaas wat vertraagd is, maar zeker spoedig zal verschijnen.
Nog heel even geduld aub.
Het hele stuk duurt 2,5 uur en je raadt het al: Godot komt niet opdagen.
Als het doek valt, blijven toeschouwers achter met de vraag: bestaat die Godot eigenlijk wel, of is het pure projectie van die twee zwervers?[iii]

God-ot. De naam lijkt op God.
Dat kan geen toeval zijn, zeggen toneelcritici.
Beckett wil met dit stuk iets zeggen over onze situatie, de Westerse wereld, de moderne tijd.
Een tijd waarin er weliswaar nog steeds gepráat wordt over God.
Iedereen kent en gebruikt het woord.
Maar voor ons gevoel wachten we al heel lang – en wie er ook opdaagt, God niet.
Er is vaak gezegd dat de Eerste en de Tweede Wereldoorlog daar voor hebben gezorgd, met hun tientallen miljoenen slachtoffers.
God kwam niet opdagen, niet in de loopgraven van Verdun en evenmin in Auschwitz.

Wachten op iemand die niet komt of misschien helemaal niet bestaat is zinloos.
Het voelt alsof God is verdwenen.
Wij moderne mensen hebben God gedood, zegt de filosoof Friedrich Nietzsche, en hij bedoelt daarmee dat we de hele voorstelling van God hebben afgeschaft.[iv]
En niet alleen in dit deel van de wereld.
In een recent onderzoek zeggen wetenschappers dat secularisatie in Europa het verst gevorderd is, maar dat ook in alle andere delen van de wereld institutionele religie op haar retour is.[v]
Overal ter wereld voelt wat ze onder God verstaan inmiddels een beetje als Godot.

In dezelfde tijd waarin Beckett zijn toneelstukken schrijft, is er in de Zwitserse stad Basel een theoloog die uitspraken doet over God die veel invloed hebben, ook ver buiten de kerk en ook vandaag nog.
Zijn naam is Karl Barth.
God dood? – Wat een dwaasheid, zegt Barth.
God leeft. God spreekt. Dat is niet het probleem.
Het probleem zit bij óns.
Als onze oren het goed zouden doen, zouden ze God voortdurend horen.
Als onze ogen echt zouden werken, zouden ze God voortdurend zien.
Mensen, aldus Barth, zijn als het om God gaat ziende blind en horende doof.[vi]
Misschien is Godot al honderd keer voorbij gekomen.
Misschien heb je hem simpelweg niet herkend.

Barth neemt hier een redenering over van de apostel Paulus, in het eerste hoofdstuk van zijn beroemde Brief aan de Romeinen.
Wat een mens over God kan weten is hun bekend omdat God het aan hen kenbaar heeft gemaakt.
Gods onzichtbare eigenschappen zijn vanaf de schepping van de wereld zichtbaar in zijn werken, zijn eeuwige kracht en goddelijkheid zijn voor het verstand waarneembaar. [vii]

Amsterdamse (en andere) oren horen hier iets dat hen én zeer aanspreekt én iets dat onmiddellijk wordt afgewezen.
Het aansprekende is dat hier gezegd wordt dat ieder mens iets snapt en voelt van God en het goddelijke.
We hebben er allemaal een antenne voor, een God-spot.
Je voelt dat je ergens vandaan komt en naar op weg bent.
Je weet dat er meer is. Dat we onderdeel zijn van een groter verhaal.
Veel Amsterdammers hebben gevoel voor die ‘eeuwige kracht en goddelijkheid’.
Op een feestje legde een slimme techondernemer me onlangs uit waarom AI zo groot én zo gevaarlijk kan worden.
“AI is gewoon de nieuwe god man!” zei hij lachend.

Maar Paulus heeft het niet alleen over ervaring, gevoel en oneindigheidsbesef.
God gaat ook over kennis, zegt Paulus en veel grote geleerden hebben hem dat nagezegd.
Er valt hier veel te leren en te begrijpen.
Dat stuit vandaag meer dan wat ook op scepsis.
God leren kennen? God begrijpen?
Daar tegen bestaan allerlei filosofische bezwaren.
Maar wat ons meteen het meest irriteert, is dat we met kennis ook de categorie goed en fout, waar en onwaar, in huis halen.

Ik las op een website:
“Waar eerdere generaties spiritualiteit vaak binnen vaste kaders beleefden, maakt Gen Z het persoonlijk. Ze mixen en matchen. Een beetje astrologie hier, een meditatie daar, misschien een kaartlegging of maanritueel. Het mooie? Alles mag. Zo lang het past bij wie jij bent.”[viii]
Ja, waarom niet? Veel andere generaties volgen Gen Z daarin graag.
Maar als ik even mag:
je rijbewijs haal je niet door te mixen en te matchen.
Het werkt ook niet als je wiskunde wilt studeren of geschiedenis.
We vinden ‘mixen en matchen’ niet acceptabel als het om mensenrechten gaat.
Waar komt het idee vandaan dat dit wél behulpzaam is als het over spiritualiteit, zin en God gaat?
God was in de Westerse cultuur altijd zowel een intellectuele onderneming als een spirituele discipline.

Ik haast me om te zeggen dat ik niks tegen Gen Z heb, integendeel.
Juist deze generatie is meer open-minded dan hun voorgangers.
De grote knuppel die Paulus in het hoenderhok van de God-talk gooit, is dat iedereen aan mixen en matchen doet.
Gen Z maar ook 19^e of 17^e eeuwse mensen.
In de Happinez maar ook in de bijbel.
Op een festival maar net zo goed in de kerk of in de moskee.
Het eerste hoofdstuk van de Romeinenbrief is een felle aanval op iedereen die denkt dat hij of zij de weg naar God kent, dogmatisch of zweverig, persoonlijk of institutioneel.
Iedereen die nadenkt over God, maakt een net iets grotere versie van zichzelf.
Want de echte God, de ware God, is totaal anders dan wij.
Een echte ontmoeting met God zou onmiddellijk de grenzen, de breuken en de twijfelachtigheden van mijn bestaan aan het licht brengen.[ix]

Een jaar of tien geleden voerde een club van atheïsten een campagne.
Op Londense dubbeldekkers verscheen de tekst:
Er is waarschijnlijk geen God, dus stop met je zorgen te maken.[x]
Dat is theologisch goed gezegd, dat God iets is om je zorgen over te maken.
Het zou eigenlijk wel fijn zijn om zeker te weten dat God er níet is.
Want hoe meer God bestaat, des te meer ik met hem rekening moet houden.
Dikke kans dat God een andere agenda heeft, andere prioriteiten en een hele andere maatstaf dan ik.
Stel hij is er.
Waarom zou je hem nu of straks tegen willen komen?
Wat voor misplaatst zelfbeeld heb je als je denkt: God zal wel blij met me zijn?

Ik deed uiteraard aan zelfonderzoek voor dit thema.
Als jij me vraagt: ‘Tim, geloof jij in God?” – dan zeg ik ja.
Maar dan de realiteit.
Ik vind hier in de stad een verkeersregelaar in zo’n geel pak al irritant als hij me laat stoppen of omfietsen.
Ik zoek naar listen om tóch mijn eigen gang te gaan.
Als je een verkeersregelaar al lastig vindt… wat voor Godsbeeld heb je dan?
Iemand die altijd ruim baan geeft voor alles, alleen maar applaudisseert?
Ik ben theoloog genoeg om aan te voelen dat dit meer Godot dan God is.

Het wordt niks met God als ik bij mezelf begin.
Bij mij niet. Ik denk bij jou ook niet.
Waar begin je dan wel?
Psalm 19 zegt: mensentaal is niet de meest geschikte taal voor God.
De hemel spreekt van God. De nacht en de dag. De zon. De bergen en de zeeën.[xi]
De atomen en de nano-biologie.
Natuurkundige Robbert Dijkgraaf had een schitterende carrière en is nu universiteitshoogleraar aan de UvA, hier in de stad.
In een televisie-interview zegt hij:
“Het is voor mij een grote troost dat één plus één twee is. Dat er inzichten zijn die universeel zijn. Dat er vragen zijn waar mensen alle eeuwen door mee bezig zijn en dat ik dat nodig heb om ook zelf een stapje verder te komen.”[xii]
Dijkgraaf gelooft niet in God, zegt hij zelf.
Dat kan natuurlijk allerlei goede redenen hebben.
Als theoloog denk ik: maar volgens mij hoor jij die taal.
Ik snap dat jouw ‘stapje verder’ over wetenschappelijke inzichten gaat, die je had en hebt.
Maar misschien hoort God daar ook bij.
In ieder geval zijn er heel wat topwetenschappers in de wereld en in Nederland die het zo zien.
Die geloven dat de allergrootste en de allerkleinste dimensies van de werkelijkheid óók een vorm van muziek is.
Een melodie waarin je God kunt horen.
Oudtestamenticus Walter Brueggemann omschrijft het mooi:
“Psalm 19 en andere psalmen zeggen dat er zoveel wijsheid, vreugde en waarheid valt te ontdekken. Én dat het meer sense maakt om te denken dat dit ergens vandaan komt dan ‘dat het er nu eenmaal is’.”[xiii]

Ayaan Hirsi Ali was een paar jaar Tweede Kamerlid voor de VVD en werkte daarna voor politieke denktanks in de Verenigde Staten.
Vaak sprak ze zich uit als overtuigd atheïst.
Met Pasen 2023 is ze gedoopt.
Ze schreef een stuk ‘Waarom Ik nu een Christen Ben’.
Ik citeer:
“Uiteindelijk vond ik een leven zonder enige spirituele troost ondraaglijk, bijna zelfvernietigend zelfs. Atheïsme heeft gefaald om een simpele vraag te beantwoorden: wat is de betekenis en doel van het leven? De lege plek van God wordt onophoudelijk ingevuld met een wirwar van irrationele, quasi-religieuze dogma’s. Tijdens mijn eigen lange reis door een woestijn van angst en twijfel aan mezelf, heb ik ingezien dat er een betere manier is om met de uitdagingen van het bestaan om te gaan.”[xiv]
Eigenlijk staat hier: Er is waarschijnlijk een God. Daarom ben ik gestopt met me zorgen te maken.
Ik zou haar definitie willen overnemen aan het begin van ons project God Waarom.
Het kan een zoekvraag zijn maar ook een aanname, die we kunnen testen.
God is een betere manier om met de uitdagingen van het bestaan om te gaan.
En Gen Z-ers kunnen ons beter dan wie ook vertellen hoe die woestijn van angst en twijfel aan jezelf voelt.

Aan het slot van aflevering 1 wil ik iets zeggen over drie dingen die we nodig zullen hebben als we écht dit project aandurven.

Het eerste is: geduld.
In de bijbelse traditie is geloof in God bijna altijd hetzelfde als wachten op Godot.
In het Oude Testament moeten mensen heel vaak heel lang wachten, en dan komt God nóg niet.
In de bijbel is God een woord dat met veel bitterheid, wanhoop en gevloek gepaard gaat.
God is niet voor mensen met een hele korte spanningsboog.

Het tweede is: dwaasheid.
In het stuk van Beckett ontstaat steeds meer spanning: wie is die Godot?
Stel dat hij opeens opkomt, wat zien we dan? Een man, een vrouw, jong, oud?
Het bijbelse, christelijke plot kent dezelfde spanning: wie of wat is God?
Maar anders dan in het toneelstuk van Beckett komt Godot hier opeens wél.
Uit de hemel vallen zelfs.
Ik heb het over Jezus.
Daar kom ik de komende weken nog uitvoerig op terug.
Maar we kunnen er niet omheen dat in vrijwel alle vormen van christendom Jezus als de oren, de ogen, de handen en de voeten van God wordt beschouwd.
En ook niet dat om die reden het christelijk geloof door joden, moslims en andere gelovigen op dit punt als grote denkfout of ergerlijke dwaasheid geldt.
Jezus is volgens hen waarschijnlijk geen God.
Ook daarover later meer.

Het derde dat we onderweg nodig zullen hebben is: nederigheid.
Eén van de grote theologen van de 20^ste eeuw was de katholieke priester en professor Hans Küng.
Hij schreef bestsellers (!) over het bestaan van God en kreeg talrijke prijzen.
Hij durfde de pausen van zijn tijd tegen te spreken.
Aan het einde van zijn leven bad hij dit gebed.
Ik beschouw het als een verlangen naar nieuwe oren, nieuwe ogen, een nieuwe vorm van mens-zijn.
Ik bid dit gebed graag met hem mee:
Mijn Heer en mijn God, neem alles van mij wat mij van u afhoudt.
Mijn Heer en mijn God, geef me alles wat me naar U leidt.
Mijn Heer en mijn God, neem mij en geef mij geheel aan U.[xv]

[i] Onder vroegchristelijke en middeleeuwse theologen zijn veel voorbeelden van de spreekregel ‘Deus semper maior’, Latijn voor ‘God is altijd groter’.

[ii] Het project God. Waarom verschijnt in 8 afleveringen. Iedere aflevering verschijnt eerst als preek tijdens een bijeenkomst van Citykerk op Zondag. De inhoud wordt vervolgens gepubliceerd als tekst (met veel bronvermeldingen) en als podcast.

[iii] Samuel Beckett (1906-1989) publiceerde Waiting for Godot oorspronkelijk in het Frans En attendant Godot. De Franse versie ging in 1953 in première in Parijs, de Engelse in 1955 in Londen. In deze animatie vind je de plotline van het stuk: https://www.youtube.com/watch?v=Cz5ey3RqDBI. De Sesamstraat versie (2,5 minuut) heet Waiting for Elmo: https://www.youtube.com/watch?v=ksL_7WrhWOc

[iv] In zijn boek De vrolijke wetenschap uit 1882 vertelt Nietzsche het verhaal van de ‘dolle mens’, die met een lamp een marktplein oprent en uitschreeuwt ‘Ik zoek God’. Dat leidt tot grote hilariteit van de omstanders, die met allerlei suggesties komen waarom God even afwezig is. Daarna kijkt de dolle mens zijn publiek doordringend aan en verkondigt dat God dood is. Wij mensen hebben dat gedaan, zegt hij. We hebben de zon van ons bestaan uitgedaan, de horizon uitgewist met een spons. Nog altijd wordt er gedebatteerd over wat Nietzsche hiermee wil zeggen.

[v] Het onderzoek haalde diverse Nederlandse kranten, waaronder de Volkskrant van 4 september 2025: ‘Overal is religie op haar retour – ook in islamitische landen’. Het baseert zich op wetenschappelijk onderzoek waar onder andere de Nederlandse socioloog Nan Dirk de Graaf (hoogleraar in Oxford) bij betrokken is. Zie ook: https://www.nature.com/articles/s41467-025-62452-z

[vi] Karl Barth (1886-1968) was een Zwitsers theoloog. Aan het begin van zijn carrière schreef hij tweemaal (in 1919 en 1922) een commentaar op de brief van de apostel Paulus aan de Romeinen. Dat maakte hem in theologenkringen op slag beroemd en berucht. Hoewel Barth later iets genuanceerder wordt, is heel zijn theologie gebaseerd op de gedachte dat God de totaal Andere is. Wij kunnen God van ons uit amper horen of zien. Daarom komt God

ons te hulp: in Jezus Christus laat Hij zich ondubbelzinnig zien. Het citaat van de ogen en oren is op diverse plekken in Barths werk terug te vinden en ook in deze korte video: https://www.youtube.com/watch?v=e2jbc03ujLk

[vii] Romeinen hoofdstuk 1 vers 19 en 20 in Nieuwe Bijbelvertaling (NBV). Vers 18 opent met de stelling dat God kwaad is omdat mensen de waarheid over Hem geweld aandoen. Vers 23 zegt dat mensen de kennis van de ware God hebben verwisseld door goddelijkheid te projecteren op mensen, vogels en dieren. In vers 24 staat dat zo de waarheid is ingeruild voor de leugen. In feite vat Paulus hier veel oudtestamentische teksten uit de wet (van Mozes) en de profeten samen. De essentie vind je in het tweede van de tien geboden: “Maak geen godenbeelden, geen enkele afbeelding van iets dat in de hemel hierboven of van iets beneden op de aarde of in het water onder de aarde. Kniel er niet voor neer en vereer ze niet, want Ik, de Heer, uw God, duld geen ontrouw.” (Exodus 20 vers 4 en 5 NBV)

[viii] www.spiru.nl

[ix] Een zin die ik las bij de Duitse theoloog Wilfried Härle.

[x] https://humanists.uk/campaigns/successful-campaigns/atheist-bus-campaign/

[xi] “De hemel verhaalt van Gods majesteit, het uitspansel roemt het werk van zijn handen, de dag zegt het voort aan de dag die komt, de nacht vertelt het door aan de volgende nacht. Toch wordt er niets gezegd, geen woord gehoord, het is een spraak zonder klank. Over heel de aarde gaat hun stem, tot aan het einde van de wereld hun taal.” Psalm 19 vers 2-5 (NBV)

[xii] https://www.youtube.com/watch?v=aTlAs3GetbM

[xiii] Walter Brueggemann (1933-2025) was een Amerikaans theoloog, gespecialiseerd in de uitleg van het Oude Testament. Het citaat komt uit Theology of the Old Testament.

[xiv] Ik vond het citaat van Hirsi Ali in de tekst van de Willibrordlezing die door George van Kooten, hoogleraar Nieuwe Testament in Cambridge, werd uitgesproken bij de opening van het academisch jaar van de Protestantse Theologische Universiteit op 1 september 2025 in Utrecht. Zie: https://www.pthu.nl/actueel/nieuws/2025/08/eerste-willibrordlezing-kerk-en-evangelie-na-de-valwind-van-het-secularisme/ Het originele Engelstalige essay van Hirsi Ali staat hier: https://www.thefp.com/p/ayaan-hirsi-ali-why-i-am-now-christian-atheism

[xv] Hans Küng schreef het ergens op als ‘het gebed dat ik op mijn sterfbed zou willen bidden’. https://www.theologie.nl/in-memoriam-hans-kung/